Bij het Kallemooi
is voor de toeschouwer de Kallemooimast wel het meest in het oog springende
uiterlijke vertoon van dit feest. De ruim achttien meter lange mast met steng
wordt van oudsher opgezet tussen de herberg en de kerk. In de top van mast wordt
een groene tak vastgebonden. Daaronder wappert de Nederlandse driekleur met
in de witte baan het woord: Kallemooi.
De betekenis van dit woord is tot op heden nog nooit afdoende verklaard. Doch een van de meest aannemelijke verklaringen zegt, dat 'Kalle' afkomstig zou zijn van het oud Noorse woord 'kallen', hetgeen roepen betekent. Terwijl 'mooi' een verbastering zou zijn van het woord 'mei'. Uitgaande van deze verklaring zou het hier dus gaan om een meifeest, waarmee dan ook de groene tak in de top van de mast is verklaard.
Een andere verklaring wil dat het woord 'Kalle' voort komt uit het oud-Germaans woord 'gallus'(=haan). Onder de vlag bevindt zich op de kruising van de ra een mand, met daarin een gestolen haan voorzien van water en brood. Het feit, dat het hierbij vrijwel altijd om een gestolen haan gaat, zien velen als een verklaring, dat het gaat om een oud Germaans gebruik, waar het stelen een magische kracht bezat. De haan zelf was het symbool van vruchtbaarheid.
De plaats van de mast is traditioneel bepaald. Sinds historische tijden bevindt deze zich tussen de 'kerk en de herberg'. In de Noorse mythologie wordt de wereld voorgesteld door een boom (wereld-es), die door vier maal drie dwergen met touwen naar de vier windstreken wordt overeind gehouden. Ook nu nog worden de vier windstreken van de touwen, die de mast rechthouden, nauwkeurig aangehouden.
Verder met de mast. De mand bevindt zich zoals gemeld op de kruising van de ra en de mast. Aan beide uiteinden van de ra hangen lege kruiken, die het feest vreugde weergeven. Misschien zij deze kruiken ooit gevuld geweest om te dienen als feestoffer aan de goden.
In de loop
van de zaterdagavond van het Pinksterweekend 'zorgt' een eilander jongeman voor
een haan. Rond middernacht wordt de mast met de haan in de mand omhoog gehesen
door een aantal sterke mannen. Dit gebeurt onder leiding van mannen van de Kallemooi
commissie. De commissieleden zijn gedurende de Kallemooi te herkennen aan hun
hoge hoeden. Daarna begeeft een ieder zich in de plaatselijke horecabedrijven,
alwaar tot in de vroege uurtjes wordt gefeest en gezongen. In vroegere jaren
ging het feest gepaard met een drie dagen durende kermis.
Op Pinksterdrie (dinsdag) worden in het centrum van het dorp voor de eilander kinderen traditionele kinderspelletjes georganiseerd. De spelletjes bestaan sinds mensenheugenis en zijn niet aangepast aan nieuwe behoeften. Alleen de prijzen, iedere deelnemer krijgt een prijsje, zijn van deze tijd. Rond zeven uur is er voor hen tevens het Pinksterrijden. Vroeger vond dit plaats op opgeschilderde boerenwagens door paarden getrokken. Na een korte periode, dat hiervoor gemotoriseerde paardenkrachten werden gebruikt, is een aantal jaren geleden de traditie van de boerenwagens met paarden weer in ere hersteld. Ook het Pinksterrijden is terug te voeren tot vroegere tijden, toen men in het voorjaar in een zogeheten ommegang, vruchtbaarheid over het gewas ging afsmeken. Dit soort feesten vond men in vroegere tijd in vele plaatsen, maar zijn thans vrijwel allemaal verdwenen. Het Kallemooifeest werd vroeger ook gevierd in bijvoorbeeld Zoutkamp, Peasens en langs de Hollandse kust. Vergelijkbare feesten kan men nog wel vinden op Borkum, in Scandinavië (de midzomerfeesten) en in de Baltische Staten. In al deze gevallen is er sprake van een mast of meiboom en een haan.
Na het Pinksterrijden wordt de mast met de haan weer neergehaald en wordt de gestolen haan in optocht teruggebracht naar zijn rechtmatige eigenaar. Hierna wordt de attributen weer keurig opgeborgen om deze het volgend jaar opnieuw te voorschijn te halen voor het eilander Pinksterfeest: Kallemooi.
Evenals op de andere Waddeneilanden houdt ook Schiermonnikoog zijn tradities flink in ere. Zo kennen we tijdens de Pinksterdagen het Kallemooi-feest, waarbij geheel volgens traditie een 'gestolen' haan in een mand voorzien van drinken en voedsel in een mast wordt gehesen. En op de vijfde december staat het eiland in het teken van Klozum. Al heeft het Klozumfestijn de laatste jaren wel iets in kracht en betekenis verloren, toch hebben weer vele eilanders het in de laatste weken voor de vijfde december bijzonder druk gehad met het maken van hun klozum kostuums en daarbij behorende attributen.
Er ligt in die weken over vele eilanderhuizen dan ook een waas van geheimzinnigheid. Overigens dient te worden opgemerkt, dat men in overleg op Schiermonnikoog heeft besloten, indien de vijfde december in een weekend valt, het Klozummen te verschuiven naar een daaropvolgende 'doordeweekse-dag'. Dit om het feest 'onder de eilanders te houden'.
De Klozum (letterlijk Klaasoom) verkleedt zich onherkenbaar, om zelfs door naaste vrienden en kennissen niet te worden herkend. In tegenstelling tot de Amelander Sinter-Klazen, doen op Schiermonnikoog zowel mannen als vrouwen mee aan deze vermommingen en maskerades. De bedoeling van de grote verkleedpartij is allerlei figuren of situaties voor te stellen of op ludieke wijze na te spelen.
"Vaak overheersen kritische en satirische toespelingen op de steen des aanstoots van het eiland, al dan niet van bestuurlijke oorsprong", aldus de schrijvers van het boek "Onze Folklore", een uitgave van Elzevier. Vaak worden serieuze gebeurtenissen of besluiten binnen de gemeentegrenzen op de hak genomen.
Tijdens het Klozumfeest kan men in de straten van het dorp beroemde figuren uit de wereld van de politiek of het zakenleven tegen komen. Maar ook andere wereldbewoners zoals arabieren, russen, cowboys, indianen, evenals diverse sprookjesfiguren. Rond een uur of tien gaan de Klozums op pad en betreden ieder huis waarvan de deur op een kier staat of het gordijn wordt opengehouden. Op deze adressen worden de Klozums gastvrij onthaald en na hun act te hebben opgevoerd kunnen de Klozums even nippen aan een borrel en een borrelhapje wegwerken.
Om twaalf uur 's nachts vindt het demasqué plaats, zoals de laatste jaren gebruikelijk is in het Dorpshuis. Hier heeft zich dan naast de Klozums ook een grote schare belangstellende eilanders verzameld.
Na het demasqué wordt er nog tot in de kleine uurtjes uitbundig feest gevierd.
Het eiland kent trouwens tweemaal Klozum, want op 3 en 4 december gaan de mini-Klozums de huizen langs. Zij worden dan onthaalt op snoepgoed en fruit. De aandacht die aan hun kledij wordt besteed doet niet onder aan die bij het volwassen Klozum. Ook de onderwerpen van de 'lytje'(=kleine) Klozums hebben hetzelfde karakter als bij de ouderen.
Helaas ontbreken de werkelijke historische gegevens van dit folkloristische gebeuren, al wordt er in de 19e eeuw hier en daar melding van gemaakt. In ieder geval ook Klozum verandert met de tijd mee, want een aantal jaren geleden was het ondenkbaar dat jongeren onder de vijftien zich op straat mochten bevinden tijdens het volwassen Klozum. Thans doen ook de jongelui in die leeftijdscategorie met dit feest mee.